In mei 2019 is Jurriëns Noord begonnen met de restauratie en het onderhoud van de Fraeylemaborg in Slochteren. In opdracht van Stichting Landgoed Freaylemaborg is het koetshuis, de borg, orangerie en de boerderij volledig gerenoveerd, verduurzaamd en blijvend toekomstbestendig.  Dinsdag 27 oktober 2020 vond de officiële oplevering plaats.

Op een landgoed van ruim 23 hectare staat het imposante erfgoed Fraeylemaborg, vanaf de middeleeuwen werd de borg bewoond en in de 20^e eeuw ingericht als museum. In 1972 werd de borg eerder gerestaureerd. Nu, bijna 50 jaar later, was het na aardbevings- en vochtschade opnieuw toe aan onderhoud. Het eerste deel van de mega klus werd in oktober 2019 al opgeleverd. Het tweede deel wordt 21 oktober 2020 officieel opgeleverd.

De werkzaamheden bestonden uit:

• metsel- en voegwerk,
• houtrotherstel,herstel van kapconstructie
• isoleren van de daken en herplaatsen van de dakpannen
• isoleren van de zolder vloeren.
• grond en straatwerk,
• aanbrengen van beschoeiing om de borg,
• herstel buitenstukwerk,
• herstel zinkwerk,
• aanbrengen van isolerende beglazing
• saus- en schilderwerk

Fraeyelemaborg in hartje Groningen weer toekomstbestendig

In het Groningse Slochteren is de borg een begrip, dat sinds de jaren 70 al bekendstaat als museum en daarnaast een plek geeft aan concerten en trouwpartijen. Het imposante gebouw lijkt op het water te drijven en staat verbonden met een park in Engelse landschapsstijl. Hoewel het erfgoed in relatief goede staat verkeerde, zorgde mijnbouw- en vochtschade voor een vraag om meer aandacht.

Specialistische aanpak

Die oproep werd gehoord en beantwoord door een netwerk van experts, die elkaar 25 jaar geleden ontmoetten en vanaf dat moment actief kennisdelen over verduurzaming van monumentale panden. Bijzonder is de samenstelling van het team, uit verschillende hoeken van de markt werden de volgende specialisten aangetrokken: restauratieaannemer, adviseur en leverancier, architect en stukadoor.

Het gebouw lezen

Een cultuurhistorisch erfgoed op de juiste manier verduurzamen, dat brengt diverse uitdagingen met zich mee. Dat weet ook Ernest Jager, projectleider van Jurriëns Noord . “Allereerst hebben we de staat van het gebouw onderzocht. We noemen dat ook wel ‘het gebouw lezen’. De architect, Holstein Restauratie, beoordeelde het gebouw op afstand. Gezamenlijk hebben we bekeken welke maatregelen invulling konden geven en welke problemen oplost moesten worden”. Vocht en zout zijn bij monumenten de grote boosdoeners en menig erfgoed krijgt in zijn levenscyclus te maken met optrekkend vocht en lekkages. “Gemiddeld is onderhoud eens in de vijftien jaar aan de orde. Zo ook bij deze borg.”

Bouwsporen met een verhaal

De bouwfysische staat van het gebouw was niet eenvoudig te veranderen, waardoor de nadruk lag of preserveren en beschermen voor onder andere natuurelementen. “We hebben ons gericht op oplossingen die vocht- en zoutresistent zijn, om de levensduur van de borg sterk te verlengen.” De vakmannen van Jurriëns Noord hebben de oude pleisterlagen tot op de ondergrond verwijderd. “De bouwsporen van vroeger vertellen een verhaal over het gebouw”, aldus Jager. “De gevels waren gevoegd en van origine had de borg geen stucwerk aan de buitenzijde. Toen we aan de slag gingen kregen we een mooie geschiedenisles, gegeven door het gebouw zelf. Door middel van een micronevelstraaltechniek zorgen we voor een goede verankering van de saneermortels en het gevelverfsysteem van Remmers.”

Verduurzaming

Naast restauratie en herstel werden ook de mogelijkheden tot verduurzaming onderzocht.  Op het vlak van installatietechniek is de energievraag zo laag mogelijk en is de borg voorbereid op de toekomst, door de gaskachel te vervangen met een warmtepomp. Daarnaast lag er de kans om isolatiewerkzaamheden gelijktijdig met de restauratie uit te voeren.

Toegepaste oplossingen

• VM Fill Rapid – een snel afbindende, filzbare lijm- en reparatiemortel
• SP Levell – Zoutbufferende poriënstucmortel voor zocht- en zoutbelast metselwerk, conform WTA
• Primer Hydro HF – Watergedragen diepgrondering met verstevigende en hydrofoberende werking
• Color LA – ‘Echte’ siliconenverf met beschermende eigenschappen tegen algen en schimmels
  
  

Aan de buitenzijde zorgen de toegepaste oplossingen [zie kader, red.] voor het weren van vocht. Op het moment dat vocht tóch de kop op steekt, dan zorgen de mortels ervoor dat er een schadebeperking optreedt. “Om het pand blijvend toekomstbestendig te maken hebben we naast deze wapening tegen vocht een diversiteit aan duurzaamheidsmaatregelen doorgevoerd”, vertelt Ernest. “Zo is isolatie toegepast om ervoor te zorgen dat de warmtevraag in het gebouw keldert. De buitenschil is voor een deel geïsoleerd en er is dakisolatie toegepast. Dat hebben we natuurlijk wel op een manier gedaan dat het esthetisch niet of nauwelijks opvalt. Verder hebben we isolerende beglazing toegepast, afgestemd op het monument. We kozen voor een dunner glas dat goed past in de uitstraling van het monument.” Ook het pannendak werd aangepakt, gelijktijdig met de isolatiewerkzaamheden. “Eerst werd dit er volledig afgehaald en zijn er vervangingen voor in de plaats gekomen. Daarnaast hebben we nieuw zink toegepast en het metsel- en voegwerk is hersteld.”

Gekantelde uitdaging

De werkzaamheden zouden na voorschreidend inzicht  plaatsvinden terwijl de Fraeylemaborg open bleef voor bezoekers. Een voordeel voor zowel de uitbaters van het museum als de bezoekers die de rijke historie komen ophalen. Toch zorgde de Coronacrisis vanaf maart 2020 voor een andere route. “Aanvankelijk was het plan om ervoor te zorgen dat er geen inkomstenderving zou optreden en het museum open zou blijven voor het bezoekende publiek”, verduidelijkt Jager. “Dat viel in de huidige situatie weg omdat er geen bezoeken meer mochten plaatsvinden. We zouden de ruimtes  afzetten met lint, zodat men ons aan het werk kon zien en we de veiligheid borgden.”

Het doorzetten van primaire processen in het museum en het gelijktijdig doorvoeren van de werkzaamheden zou voor een uitdaging zorgen. Daar stak Covid-19 een stokje voor en liet de uitdaging kantelen. “Opeens kregen we te maken met een nieuwe werkelijkheid”, geeft Jager aan. “De vakmensen van ons team moesten anderhalve meter afstand houden en hebben zich aangepast om het werk door te laten gaan. Dat is complimentwaardig, dat we op deze manier als bouw- en vastgoedsector er de schouders onder durfden te zetten. Wel met de kop erbij en onder de juiste omstandigheden, maar de werkzaamheden gingen door, met als resultaat een prachtig landgoed wat weer toekomstbestendig is.”

Betrokken partijen:

• Stichting Landgoed Freaylemaborg
• Remmers B.V.
• Holstein Restauratie Architectuur
• Oudman stukadoor & restauratie specialist

Bekijk hieronder de video tijdens de restauratie door SuperFOIL isolatiefolie.